• różni się radykalnie od dominującej gospodarki linearnej,
• jest inspirowany zasadami kierującymi naturą, czyli ciągłym przetwarzaniem i odzyskiwaniem materiałów - zamkniętego obiegu bez niewykorzystanych odpadów
• i zaprojektowany przy wykorzystaniu takich metod działania jak recykling, eko-projektowanie, regeneracja, redukcja, odzyskiwanie, zastosowanych w całym systemie gospodarki od produkcji do konsumpcji i na każdym poziomie od poszczególnych produktów i usług do makroekonomii,
• ma na celu osiągnięcie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, społecznego oraz środowiskowego z korzyścią dla obecnych i przyszłych pokoleń.
jest modelem dominującym we współczesnych gospodarkach rynkowych. Produkcja, dystrybucja i konsumpcja są zorganizowane jako ciąg działań, ułożonych jednokierunkowo z początkiem (pozyskanie zasobów) i końcem (usuwanie odpadów). W takim systemie typu "pobierz-wytwórz-wykorzystaj-wyrzuć", wytworzenie wartości jest wynikiem (ekstensywnej bądź intensywnej) eksploatacji zasobów naturalnych i ludzkich. Ze względu na systemy prawne, które akceptują zasady gospodarki liniowej, podmioty gospodarcze nie muszą się liczyć z kosztami ich negatywnego wspływu na środowisko. W większości przypadków firmy nie mają innych ograniczeń w dostępie do zasobów naturalnych, poza ich własnymi możliwościami finansowymi.
to model przejściowy pomiędzy liniowymi systemami a gospodarką obiegu zamkniętego. W modelu wprowadzono zasobooszczędne i przyjazne dla środowiska technologie na poszczególnych ogniwach łańcucha dostaw. Pozwala to na wykorzystanie zasad właściwych dla obiegu zamkniętego, takich jak recykling, regeneracja, kompostowanie i odzyskiwanie energii. System nadal powoduje "marnotrawstwo" zasobów naturalnych i ludzkich, które nie są odzyskiwane ani przywracane do obiegu gospodarczego (lub wykorzystane przez ludzi).
definiuje zbiór zasad dotyczących produkcji i konsumpcji, radykalnie różniących się od systemu liniowego, idący dalej niż rozwiązania przewidziane przez "zieloną gospodarkę”. GOZ wymaga kompleksowego wdrożenia alternatywnych rozwiązań w całym cyklu życia produktów (od pozyskania surowców, wytworzenia, konsumpcję, po odzyskanie materiału do dalszego przetwarzania) i przyjęcia zasady zamykania obiegu w całym systemie gospodarczym. GOZ opiera działania wytwarzania wartości na renowacji, regeneracji i ponownym wykorzystaniu zasobów, a także na ciągłych wielopoziomowych przepływach zasobów.
GOZ jest możliwe dzięki nowym typom: modeli biznesowych; technologii; formom konsumpcji w mniejszym stopniu opartym o własność, polegających na aktywnych użytkownikach a nie pasywnych konsumentach; nowym rodzajom infrastruktury publicznej; prawodawstwu i politykom zachęcającym do redukcji zużycia zasobów.
Procesy w ramach wszystkich systemów muszą odnawiać lub odzyskiwać zużywane źródła energii i materiałów, aby nie przekraczać granic możliwości natury.
Wizja gospodarki w pętlach. Obejmuje ona zasady przedłużania życia produktów, tworzenia trwałych dóbr, odnawiania i zapobiegania powstawaniu odpadów. Jej głównym założeniem było zastąpienie towarów usługami sprzedażowymi – płacenie za korzyści i działania, jakich dostarcza produkt, a nie za sam przedmiot.
Koncepcja zamknięcia w koło przepływu materiałów. W tym celu elementy techniczne nie powinny zawierać komponentów szkodliwych dla środowiska, natomiast składniki biologiczne powinny być biodegradowalne. Już na etapie projektowania należy uwzględniać przepływy materiałów podczas całego cyklu od produkcji przez użytkowanie, powtórne wykorzystanie lub demontaż i renowację.
Procesy produkcyjne są projektowane, organizowane i lokalizowane z myślą o tym, aby funkcjonowały w sposób umożliwiający ich współdziałanie, a tym samym w sposób naśladujący biosystemy.
Inspirowane naturą podejście zmierza do naśladowania mechanizmów wypracowanych przez naturę w celu poszukiwania rozwiązań problemów, przez którymi staje społeczeństwo, w różnych obszarach ludzkiej aktywności.
Niebieska gospodarka czerpie wiedzę na temat sposobu powstawania organizmów. Zwraca uwagę aby, przy poszukiwaniu rozwiązań problemów, przed którymi staje społeczeństwo, kierować się uwarunkowaniami lokalnego środowiska, warunkami fizycznymi i ekologicznymi właściwymi dla danego zagadnienia.
więcej Podręcznik o GOZ: Rozdział 1, 2
Dzisiejsze liniowe gospodarki rynkowe wykorzystują pewne elementy właściwe GOZ, takie jak recykling, regeneracja, kompostowanie itp., a także są nastawione na optymalizację i oszczędność w zużyciu (wszelkich) zasobów produkcyjnych.
Jednak nawet jeśli usiłują one dbać o ochronę środowiska i zwiększyć swoją wydajność ekonomiczną, nie są one w stanie zminimalizować ilości odpadów i ograniczyć w istotny sposób zużycia zasobów naturalnych.
W poniższej tabeli podsumowujemy główne założenia gospodarki linearnej, zielonej (zrównoważonej) i gospodarki o obiegu zamkniętym. Rozróżniamy dwie fazy wdrażania GOZ. W gospodarce obiegu zamkniętego 1.0 uwzględniono elementy cyrkularne i innowacje, które można wdrożyć na poziomie firmy i w najbliższej przyszłości. GOZ 2.0 zmierza do zmian bardziej systemowych i wyraża zmianę w kierunku nowego modelu społeczno i techno-ekonomicznego.
| gospodarka linearna | zielona gospodarka/ zrównoważonego rozwoju | gospodarka obiegu zamkniętego 1.0 | gospodarka obiegu zamknietego 2.0 | |
|---|---|---|---|---|
| Motto | Take-make-use-dispose / Pobierz-wytwórz-wykorzystaj-wyrzuć | Cradle-to-grave / od kołyski po grób | Cradle-to-cradle / od kołyski do kołyski | Spaceship Earth / Statek kosmiczny Ziemia |
| Wytworzenie wartości gospodarczej | Wzrost przez ekstensywne lub intensywne wykorzystanie zasobów | Inwestycje i innowacje w zrównoważone technologie | Innowacyjne rozwiązania cyrkularne w niektórych, wybranych obszarach | Konkurencyjne/właściwie umiejscowione w tworzącym się systemie GOZ |
| Produkcja usług turystycznych | Wzrost liczby turystów lub zysku z jednego klienta | Dążenie do realizacji zrównoważonych usług | Postrzeganie obiegu zasobów w obszarze turystyki jako możliwości do kreowania obiegów zamkniętych i łańcuchów wartości | Systematyczna przemiana w kierunku GOZ |
| Konsumpcja usług turystycznych | Zorientowanie na przyjemne i luksusowe doświadczenia | Luksusowe podróże z plecakiem w miejsca przyjazne dla środowiska i społeczeństwa. | Hotele I usługi turystyczne są żywym laboratorium GOZ dla zrozumienia relacji pomiędzy kulturą/życiem codziennym a środowiskiem | Perspektywy nieznane |
| Technologie energetyczne | Oparte o źródła kopalne. Nieustanny rozwój możliwości technologicznych i poprawa wydajności. | Przechodzenie na zrównoważone źródła energii nie oparte na węglu. Optymalizacja wykorzystania energii i ograniczanie zużycia. | Przechodzenie na zrównoważone źródła energii nie oparte na węglu. Optymalizacja wykorzystania energii i ograniczanie zużycia. | Przekształcenie wszystkich systemów energetycznych w oparte o odnawialne źródła energii zgodnie z zasadami obiegu zamkniętego. |
| Odpady | Pozbywanie się odpadów w możliwie najszybszy i najtańszy sposób. | Wytwarzanie możliwie najmniejszej ilości śmieci i pozbywa nie się ich w możliwie najprzyjaźniejszy dla środowiska sposób. | Traktowanie odpadów jako “niewykorzystanych zasobów” | Systemy wykorzystujące wszystkie zasoby naturalne są zaprojektowane jako obiegi zamknięte (nieustannie odzyskujące surowce z materiałów) |
| Woda | Zasada: pobierz-wykorzystaj-oczyść-usuń do strumieni i oceanów aby nastąpiła naturalna regeneracja zasobów wody. | Pobierz-wykorzystaj-oczyść możliwe najefektywniej poprzez oczyszczalnię ścieków. Resztę usuń do strumieni, rzek i oceanów pozwalając na naturalną regenerację wody przez eko-system. | Wewnętrzne systemy szarej wody w budynkach. | Powszechnie stosowane systemy wodociągowo-kanalizacyjne zgodne z GOZ, przewidujące podział na wodę czarną, szarą i pitną. |
| Dominujące modele biznesowe | Produkcja/dostawa towarów i usług | Tworzenie i dostarczanie wysoko technologicznych „zielonych” rozwiązań i doradztwa | Konserwacja, naprawa oraz projektowanie trwałych produktów przy wykorzystaniu aktualnych technologii. | Zintegrowanie technologii GOZ z przepływami zasobów materialnych i niematerialnych |
Opisując GOZ w prosty sposób stworzono – hasłowe - zestawy zasad organizacyjnych – przedstawiające charakterystyczne dla idei działania. W literaturze istnieje kilka konkurujących ze sobą propozycji. Najbardziej popularne z nich to:
Zasada 3R: Reduction, Reuse and Recycle
tj: redukcja, powtórne wykorzystanie i przetworzenie
redukcja – reduction principe – zwiększenie wydajności procesów produkcji i konsumpcji w celu ograniczenia do minimum zużycia energii pierwotnej, surowców i zmniejszenia i ilości odpadów.
powtórne wykorzystanie – powtórne wykorzystanie produktów lub komonentów, które nie są odpadami, w tym samym celu dla którego powstały.
przetworzenie / recykling – działania w wskutek których odpady są ponownie przetwarzane w produkty, materiały lub substancje zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem lub dla innych celów.
Zasada 6 R: Reuse, Recycle, Redesign, Remanufacture, Reduce, and Recover
czyli powtórne wykorzystanie, recykling, przeprojektowanie, regeneracja, redukcja i odzysk
ReSOLVE – alternatywne podstawy działań biznesowych GOZ
Podstawowe zasady biznesowe ReSOLVE zostały opracowane przez Fundację Ellen MacArthur w oparciu o 3 zasady GOZ. Obejmują one 6 wiodących działań:
rozwój/przemiana w kierunku stosowania energii i materiałów odnawialnych, odbudowa, zachowanie i regeneracja ekosystemów oraz zwrot odzyskanych zasobów biologicznych do biosfery.
współużytkowanie środków trwałych (np. samochodów, pomieszczeń, urządzeń); powtórne wykorzystanie lub stosowanie produktów używanych; przedłużanie trwałości i długości życia produktów poprzez konserwację, projektowanie pod kątem trwałości, modernizację itp.
zwiększanie sprawności/wydajności produktu; eliminowanie odpadów z produkcji i łańcucha dostaw; wykorzystanie danych typ big data, automatyzacji, teledetekcji i sterowania.
Zamknięcie obiegu poprzez: regenerację produktów i komponentów; recykling materiałów; fermentacja beztlenowa; ekstrakcja substancji biochemicznych z odpadów organicznych
Przemiana: działań, usług, produktów – w procesy i treści cyfrowe (książki, muzyka, podróże, zakupy internetowe, autonomiczne pojazdy itp.)
Zastąpienie starych materiałów zaawansowanymi materiałami odnawialnymi; stosowanie nowych technologii (np. druk 3D); wybieranie nowych produktów/ usług (np. transport multimedialny).
Głównym obszarem przemian w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym jest innowacja cyrkulacyjnych modeli biznesowych. Model biznesowy to narzędzie koncepcyjne przedstawiające, w jaki sposób organizacja tworzy, dostarcza i ujmuje wartość. W celu uzyskania cyrkularnego modelu biznesowego przedsiębiorstwo nie musi zamykać wszystkich swoich obiegów w ramach firmy. Modelem GOZ może być także model, w którym firma działa jako część większego systemu, uzupełniając cyrkularne modele biznesowe innych firm i wraz z nimi tworząc obieg zamknięty. Podstawowe modele uwzględniające GOZ:
Odpady jako zasób
Modele biznesowe zmierzające do wykorzystania odpadów jako zasobu mogą sprzyjać tworzeniu powiązań międzysektorowych i połączeń pomiędzy procesami w zakresie obiegu i wymiany surowców wtórnych.
Modele biznesowe oparte na zarządzaniu odpadami istotne dla MSP turystycznych
W ramach trzech obszarów działalności trzech zasadniczych obszarów działalności turystycznej tj. noclegów, restauracji i spa, jest przyjęte, że przedsiębiorstwa mogą przyjmować modele biznesowe oparte o gospodarowanie odpadami jako część własnych linii produktowych.
Hotele mogą odsprzedawać wykorzystane tkaniny i używaną bieliznę hotelową, restauracje hotelowe mogą sprzedawać odpady spożywcze, zużyty tłuszcz oraz inne odpady kuchenne, natomiast spa mogą sprzedawać tzw. wodę szarą o określonych właściwościach oraz środki chemiczne.
Eko projektowanie
Modele biznesowe uzględniające eko projektowanie bazują na produktach bazujących na mniejszej ilości zasobów naturalnych, wykorzystujących zasoby odnawialne i z recyklingu oraz stosujące kompomenty bardziej trwałe i łatwe w utrzymaniu, nadające sie do naprawy, udoskonalenia i recyklingu.
Możemy wyróżnić dwa podstawowe modele oparte na:
Eko projektowanie jako model biznesowy wykorzystywany w turystyce
Ten model można uwzględniać m.in. w przypadku wyposażenia meblowego oraz sprzętu i urządzeń dostarczających energię jak i budowy nowych obiektów hotelowych.
Inne przykłady modeli biznesowych zgodnych z GOZ
więcej Podręcznik o GOZ: 2,3
Przemiany w zakresie GOZ zachodzą w równym stopniu po stronie produkcyjnej jak i w interakcjach pomiędzy producentami a konsumentami. Promowanie odpowiedzialności konsumentów jest więc kluczowe dla zwiększania nabywania i stosowania produktów i usług bardziej przyjaznych środowisku. Turystyka, e porównaniu do branż przemysłowych, ma tu swoją wyjątkową rolę ze względu na charakterystyczne dla niej bardziej interpersonalne relacje gospodarz-turysta.
Powstanie w ostatnich latach wielu platform społecznościowych i konsumenckich świadczy o tym, że istnieje wśród konsumentów chęć, a nawet potrzeba odpowiedzialnych zachowań i to w ramach zaangażowanej społeczności.
Jedną z coraz szerzej stosowanych praktyk jest konsumpcja współdzielona. Bazuje ona na współdzieleniu, zamianie, barterze, wymianie handlowej lub leasingu produktów i innych aktywów, jak np. grunt, a nawet czas. Często odbywa się w ramach bezpośrednich kontaktów pomiędzy konsumentami w oparciu o internetowe platformy współdzielenia.
Potencjalne korzyści dla środowiska obejmują zmniejszenie wykorzystana zasobów naturalnych, energii i emisji zarówno w produkcji jak i w konsumpcji w oparciu o dłuższe i bardziej intensywne wykorzystanie istniejących produktów.
W branży turystycznej może to być lokalne użyczanie kamperów i przyczep kempingowych, namiotów, suszarek do włosów, kajaków, rowerów, co zmniejszy ilość rzeczy, jaką turyści muszą przewozić z miejsca na miejsce.
Zaangażowanie konsumentów w strategie transformacji będzie prawdopodobnie wzrastać wskutek dostępu do wiedzy na temat cech produktów oraz cyrkulacyjnych przepływów zasobów, stanowiących nieodłączną część wszystkich produktów i usług.
Działalność podróżnicza turystów jest często intensywna i wiąże się z wysokimi emisjami CO2 oraz znacznym zanieczyszczeniem, ponieważ cele podróży często leżą daleko od miejsca zamieszkania turysty i podróż trzeba zazwyczaj odbyć samolotem lub samochodem. Przybywając na miejsce, turysta w większości przypadków już ma na swoim koncie znaczny ślad CO2, który nie zniknie niezależnie od tego, jak nieznaczne są negatywne skutki dla środowiska wynikające z działań podejmowanych przez niego podczas pobytu. Dlatego też przyjazność turystyki dla środowiska staje pod znakiem zapytania już na samym początku – wskutek elementu konsumpcji turystycznej jakim jest podróż.
Nadkonsumpcja żywności, wody, energii oraz innych zasobów bardzo często charakteryzuje wyjazdy wakacyjne. Pomimo tego turystyka rzeczywiście ma potencjał, aby zachęcić do przemian ku gospodarce o obiegu zamkniętym i bardziej zrównoważonym – zarówno po stronie produkcji, jak i konsumpcji.
Firmy turystyczne mogą ograniczyć wykorzystanie zasobów i obniżyć koszty, wprowadzając okólnikowe zasady (ograniczenie, ponowne użycie, recykling, odzyskanie) w swoich działaniach i łańcuchach dostaw np:
Bezpośrednią konsekwencją definicji turystyki jako tymczasowego pobytu danej osoby w miejscu geograficznym innym niż jego dom jest turystyka definiowana jako konsumpcja usług i doświadczeń.
Turystyka opiera się na interpersonalnej relacji gospodarz / gość, która daje możliwość głębokiej, opartej na wartościach interakcji i wpływa na sposób, w jaki goście myślą i zachowują się nie tylko w trakcie, ale także po wakacjach. Turystyka ma zdolność eksperymentowania i rekonfiguracji sposobu organizacji życia codziennego.
Gospodarka cykliczna może stać się centralną częścią relacji gość-gospodarz i może być sposobem włączenia i zaangażowania gości w sposób, który zwiększa doświadczenie gości, umożliwiając im udział, a jednocześnie mający sens z perspektywy środowiskowej.
W ten sposób hotele, restauracje, miejsca konferencji i całe miejsca docelowe mogłyby ponownie zorganizować się jako „Żywe laboratoria Transformacji GOZ” (Transformative Living Labs), w którym goście doświadczają, bawią się, zdobywają informacje i wiedzę oraz radykalnie zmieniają sposób organizacji ich codziennego życia.
Tworzenie i eksploatacja takich „Żywych labolatoriów” może prowadzić do ważnych procesów przewartościowania i akceptacji nowych technologii i wartości kulturowych zgodnych z ideą GOZ. Takie procesy przewartościowania mają kluczowe znaczenie dla zmiany wymagań turystów co do warunków podróżowania w bardziej zrównoważonych kierunkach.
więcej Podręcznik o GOZ: Rozdział 4
